Türk Vatandaşlık Kanunu kapsamında yürürlükte olduğu 8 yıl içerisinde, istisnai yolla vatandaşlık almak için başvuruan ve Türk vatandaşlığı elde eden 11.776 yabancı Türk vatandaşlığını kazanmıştır. Ticari Faaliyetleri, Sanayi Tesisleri, Sanatsal Faaliyetler, Spor Faaliyetleri, Akademik çalışmalar ile Türkiye’ye katma değer sağlayacak yüksek profildeki yabancıların Türkiye Vatandaşlık edinmelerinin önü ziyadesiyle açılmakta ve kolaylaştırılmaktadır.

İstisnai yoldan vatandaşlığa alınma, genellikle bu ülkelere hizmeti geçen veya geçeceği düşünülen ve dolayısıyla vatandaşlığa alınmasında yarar görülen kişiler bakımından kabul edilen kolaylaştırılmış ve yetkili makamın takdir yetkisinin ağırlık taşıdıdığı vatandaşlık edinme yoludur.

Son 8 yıl içinde Yabancıların Vatandaşlık Edinme Sayısı

İstisnai yoldan Türk Vatandaşlığa alınma, genellikle ülkemize hizmeti geçen veya geçeceği düşünülen ve dolayısıyla vatandaşlığa alınmasında yarar görülen kişiler bakımından kabul edilen kolaylaştırılmış ve yetkili makamın takdir yetkisinin ağırlık taşıdığı bir vatandaşlığa alınma yolu olarak tanımlanmaktadır.

Kanunda istisnai yolla vatandaşlığın kazanılması konusunda ifade edilen “millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek hali bulunanların talepleri Bakanlıkça reddedilir” hükmünden de anlaşıldığı üzere, karar mercii Cumhurbaşkanı olmakla beraber başvurular yine İçişleri Bakanlığına yapılmaktadır. Normalde, genel yolla Türk vatandaşlığın kazanılmasında başvuran kişinin ergin ve ayırt etme gücüne sahip olması aranırken, istisnai yolda 18 yaşından büyük ve ayırt etme gücüne sahip olma şartı aranmamaktadır.

Genel düzenlemeler kapsamında kimlerin vatandaşlığa alınmasının uygun görüldüğü veya görülebileceği yabancılar, ülkesel uygulamalar çerçevesinde belirlenmekte ve belirli bir ülkede dahi zaman içinde farklı uygulamalarla karşılaşılmaktadır. Kanunda millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak şartıyla Cumhurbaşkanı kararı ile vatandaşlık kazanabilecek kişiler dört kategoride belirtilmekte;

• Türkiye’ye sanayi tesisleri getiren veya bilimsel, teknolojik, ekonomik, sosyal, sportif, kültürel, sanatsal alanlarda olağanüstü hizmeti geçen ya da geçeceği düşünülen ve ilgili bakanlıklarca haklarında gerekçeli teklifte bulunulan kişiler

Kanunun bu maddesindeki kategoride esas olarak yabancılar için ikili bir ayrıma gidilmekte, sanayi tesisi getiren yabancılar ve kanun maddesin sayılan diğer alanlarda faaliyet gösteren veya bu alanlarda olağanüstü hizmet göstereceği düşünülen kişilerin ilgili Bakanlıklarca, İçişleri Bakanlığına sunacakları gerekçeli bir teklif neticesinde vatandaşlığa alınabilecekleri düzenlenmektedir. Öncelikle ilgili bakanlıkların gerekçeli teklifte bulunmaları, İçişleri Bakanlığı güvenlik soruşturması yapacak ve daha sonra cumhurbaşkanı karar verecektir. Bunun sonucunda istisnai yol ile uzun şartlar aranmadan vatandaşlık kazanılabilmektedir.

Burada maddede belirlenen kategorilere giren yabancı kişilerin Türk vatandaşlığını kazanıp kazanmayacağı konusunda yetkili makamın takdir yetkisi bulunmakta ve nihai karar resmi makamların iradesiyle ortaya çıkmaktadır. 

Maddede sayılan alanlarla daha önce vatandaşlık kazanan kişilere ve bu kişilerin konumlarına değinerek maddenin kapsamına girebilecek kişilerin özellikleri konusunda daha iyi fikir sahibi olunabilir.

Bu kategorilerde dikkat çeken bir husus spor ve eğitim alanında faaliyet gösteren kişiler olmaktadır. Bu kişilerin ülke içerisinde görev aldıkları alanda başarılı olmaları ve bunun yanında gelişim sağlamaları açısından ümit vermeleri Türk vatandaşlığına geçmeleri açısından onlara avantaj sağlamaktadır. Tabi kararı verecek olan her zaman yetkili makamlardır ve buna göre Türk vatandaşı olma hakkı kazanabilirler.

Bu duruma örnek olarak ülkemizi olimpik sporlarda temsil etmesi için Gençlik Ve Spor Bakanlığı tarafından gerekçeli bir rapor hazırlanarak genç bir atletin vatandaşlığa geçirilmesi verilebilir. Daha önce de bahsedildiği gibi istisnai yolla Türk vatandaşlığının kazanılmasında en bilinen örneklerden biri Bulgaristan doğumlu olan Türkiye’ye olimpiyatlarda güreş dışında ilk altın madalya kazandıran halterci Naim Süleymanoğlu’dur. Benzer bir şekilde Korel Engin de istisnai yolla vatandaşlık kazanan bir basketbolcudur. Bunun gibi, maddede belirtilen alanlardan biri olan spor dalında Türkiye’ye katkı sağlamış olan veya sağlayacağı düşünülen yabancı kişiler istisnai yolla vatandaşlık kazanmak için başvuruda bulunabilmektedir..

Başka bir örnek olarak Suriyeli piyanistin istisnai yolla Türk vatandaşlığını kazanması verilebilir. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Suriye’den kaçan genç piyanist Tambi Esad’a Türk vatandaşlığını veren kararnameyi imzalamasıyla Tambi Esad istisnai yolla Türk vatandaşlığını kazanmıştır.

Sonuç olarak, kanun maddesinden ve örneklerden anlaşılacağı üzere bu kapsamda Türk vatandaşlığı kazanabilmek için bilimsel, teknolojik, ekonomik, sosyal, sportif, kültürel, sanatsal alanlarda normal standartların üzerinde başarı göstermek, bu başarıyla Türkiye’ye katkı sağlayacak olmak veya sağlamış olmak gerekmektedir. Eğitim hayatında başarılı olmuş bir yabancı, ilgilendiği alanda üstün başarılar göstermesi kapsamda değerlendirilebilir. Ülkesinde eğitimini başarıyla tamamlamış kişi bir bilim insanı olarak Türkiye’ye katkı sağlayabileceği gibi başarısı sayesinde akademisyen olması da Türkiye’ye katkı sağlama kriterini gerçekleştirebilir. İlgilendiği resim, müzik, edebiyat alanında başarılar göstermesi Türk vatandaşı olmak isteyen yabancının istisnai yolla kolay bir şekilde Türk vatandaşlığını kazanmasını sağlamaktadır. Tekrar ve önemle belirtmek gerekir ki; kararı verecek olan mercii yine yetkili makam olup geniş bir takdir yetkisi tanınmaktadır.

Türkiye’deki sığınmacılardan istisnai yolla vatandaşlık kazanmak için başvuruda bulunanlar için “Türkiye’ye sanayi tesisleri getiren veya bilimsel, teknolojik, ekonomik, sosyal, sportif, kültürel, sanatsal alanlarda olağanüstü hizmeti geçen ya da geçeceği düşünülen” sığınmacıların öncelikli olması vurgulanmıştır.

• (Ek: 28/7/2016-6735/27 md.) 4/4/2013 tarihli ve 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununun 31 inci maddesinin birinci fıkrasının (j) bendi uyarınca ikamet izni alanlar ile Turkuaz Kart sahibi yabancılar ve bunların yabancı eşi, kendisinin ve eşinin ergin olmayan veya bağımlı yabancı çocuğu

Bu maddede ilk olarak bahsi geçen 31.maddenin üst başlığı kısa dönem ikamet iznidir. 31.maddenin j maddesinde belirtilen kapsama giren kişiler şöyle belirtilmiştir: “Türkiye’de çalışmayan ancak Cumhurbaşkanınca belirlenecek kapsam ve tutarda yatırım yapacaklar ile bunların yabancı eşi ve kendisinin ve eşinin ergin olmayan yabancı çocuğu”. Yani bu maddede belirtilen birinci grup cumhurbaşkanının belirlediği oranda yatırım yapanlardır. Yatırımın niteliği, kapsamı ve miktarı cumhurbaşkanı tarafından tespit edilir.

Maddede belirtilen ikinci grup Turkuaz Kart sahibi yabancılar ve bunların yabancı eşi, kendisinin ve eşinin ergin olmayan veya bağımlı yabancı çocuğudur. Turkuaz kart Uluslararası İş Gücü Kanunu’nda tanımlanmıştır. Bu kanuna göre;

“Uluslararası işgücü politikası doğrultusunda; eğitim düzeyi, mesleki deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı, Türkiye’deki faaliyetinin veya yatırımının ülke ekonomisine ve istihdama etkisi ile Uluslararası İşgücü Politikası Danışma Kurulu önerileri ve Bakanlıkça belirlenen usul ve esaslara göre başvurusu uygun görülen yabancılara Turkuaz Kart verilir.”

Yabancının bahsi geçen kişilerden olduğu saptandığında turkuaz kart 3 yıllık geçici süreyle verilir. Bu 3 yıllık süre geçiş süresi olarak tanımlanmıştır. Bu 3 yılın sonunda talep edilmesi halinde turkuaz kart artık süresiz olarak verilmektedir. Bu kartın en önemli özelliği, süresiz olarak çalışma izni temin etmektir. Bu bakımdan önemli bir karttır. Burada önemli bir ayrıntı vardır; bu 3 yıllık sürenin sonunda, süresiz turkuaz karta geçildiğinde o sürenin uygun bir şekilde tamamlandığının belirlenmesinde idarenin takdir hakkı yoktur. Maddede açıkça belli olmamakla birlikte doktrindeki baskın görüş, 3 yıllık süresinin sonunda, süresiz turkuaz kart sahibi olanların istisnai yoldan Türk vatandaşlığını kazanabileceği yönündedir (İlk turkuaz kart verildiğinde değil, geçiş süresinin tamamlandıktan sonra).

Turkuaz kartı daha iyi anlamak için Amerika’nın green kartı gibi düşünülebilir, ancak birebir aynısı değildir. Türkiye nitelikli yatırımcı ve nitelikli iş gücünü Türkiye’ye çekmek için Turkuaz kart sistemini oluşturmuştur. Madde metninde belirtilen eğitim düzeyi, mesleki deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı, Türkiye’deki faaliyetinin veya yatırımının ülke ekonomisine ve istihdama etkisi kriterlerine göre yabancılara Turkuaz kart verilebilir ve 3 yıllık geçiş süresinin ardından bu kişiler kalıcı olarak bu karta sahip olduklarında istisnai yoldan vatandaşlık kazanmak için başvuruda bulunabilirler.

Dolayısıyla miktarı, kapsamı Cumhurbaşkanlığıyla tespit edilip,  uygulama yönetmeliğindeki tespitler oranınca yatırım yaptığını gösteren veya Turkuaz karttaki geçici 3 yıllık sürenin sonunda vatandaşlık kazanmak isteyen kişiler milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edici durumlarının bulunmaması halinde istisnai yoldan Türk vatandaşlığını kazanabilir. 

• Vatandaşlığa alınması zaruri görülen kişiler. 

Uluslararası ilişkilerin gerekliliği ve Türkiye’nin menfaati veya herhangi bir sebeple Bakanlar Kurulu’nca Türk vatandaşlığını kazanmaları, zaruri görülen kişiler istisnai halinde Türk vatandaşlığı kazanılır.

Kanuna göre; Bakanlar Kurulu’na herhangi bir yabancıyı istisnai yolla vatandaşlığa alabilme yetkisini vermektedir. Bakanlar Kurulu’nu burada bağlayan tek husus, yabancının vatandaşlığa alınmasının zaruri görülmesidir. Bu zarureti tespit ve takdir etmek de Bakanlar Kurulu’na bırakılmıştır.

• Göçmen olarak kabul edilen kişiler.

Dördüncü grup ise göçmen olarak kabul edilen kişilerdir. Göçmen derken muhaciri kastetmektedir. Kimlere göçmen denileceği İskan Kanunu’nda tanımlanmıştır: Türk soyundan ve Türk kültürüne bağlı olup, yerleşmek amacıyla tek başına veya toplu halde Türkiye’ye gelip bu Kanun gereğince kabul olunanlardır. 

Kimlerin göçmen olduğuna Cumhurbaşkanı karar vermektedir. Göçmenler için iki yolla Türk vatandaşlığının kazanılması mümkündür. İlk olarak, kanun koyucunun açıkça dördüncü grup olarak göçmenleri koyması sebebiyle istisnai yolla Türk vatandaşlığının kazanılmasıdır. Elbette burada da şart olarak milli güvenlik ve kamu düzenini bakımından engel teşkil edeceği bir durumun bulunmaması vardır. 

İskan Kanunu’nda ise vatandaşlık kanununa göre daha kolay bir yol söz konusudur. Göçmenler Türkiye’ye girdikten sonra bulundukları yerin en büyük mülki amirine başvurup,  zorunlu göçmen belgesi almalıdır. Göçmen belgesiyle beraber vatandaşlığa girme beyannamesi imzalayacaklardır. Bunlar zorunlu prosedürlerdir. Bu göçmen belgesi 2 yıllık süreyle kabul edilir. 2 yılın sonunda Türk vatandaşlığına kabul edilmektedirler. 

Kısacası; göçmenler iki farklı yol ile Türk vatandaşlığı kazanabilmektedir: İlk olarak Vatandaşlık Kanunu’na göre, milli güvenlik ve kamu düzenine engel teşkil edecek bir durum olmayan yabancıların başvurularını İçişleri Bakanlığı inceleyecek ve buna göre Cumhurbaşkanı karar verecektir. İkinci olarak İskan Kanunu’nda ise göçmen belgesi ve vatandaşlığa girme beyannamesi alındıktan 2 yıl sonra Türk vatandaşlığı kazanılmaktadır.

1. Başvuru Formu (VAT-4),
2. 2 Adet 50×60 mm boyutunda beyaz fonda, desensiz ICAO tarafından belirlenen ve makinede okunabilen biyometrik fotoğraf,
3. Kişinin hangi devlet vatandaşı olduğunu gösteren pasaport veya benzeri belge, vatansız ise temininin mümkün olması halinde buna ilişkin belge.
4. Medenî hal belgesi ve evli ise evlenme belgesi, boşanmış ise boşanma belgesi, dul ise eşine ait ölüm belgesi.
5. Kişinin kimlik bilgilerini gösteren doğum belgesi veya nüfus kayıt örneği gibi belge ve evli ise eş ve çocuklarının aile bağını kanıtlayan nüfus kayıt örneği veya benzeri belge.
6. Kişinin doğum tarihinin ay ve günü bulunmuyorsa, doğum tarihinin tamamlanması için ülkesinin yetkili makamlarından alınmış belge, belgenin temin edilememesi halinde ise 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanununun 39 uncu maddesi gereğince işlem yapılmasını kabul ettiğine dair imzalı beyanı.
7. Hizmet bedelinin Maliye veznesine yatırıldığını gösteren makbuz.

• Bakanlığın yazılı talimatı üzerine Türk vatandaşlığını istisnai olarak kazanması teklif edilen yabancı hakkında yurt içinde yerleşim yerinin bulunduğu valilik, yurt dışında ise dış temsilciliklerimiz tarafından başvuru belgelerinden oluşan vatandaşlık dosyası düzenlenir. 
• Posta yoluyla yapılan müracaatlar kabul edilmez. 
• Ergin olmayan veya ayırt etme gücünden yoksun bulunan kişilerin vatandaşlıkla ilgili başvuruları veli ya da vasileri tarafından yapılır. 
• Başvuru tarihi olarak kişinin form dilekçesinin müracaat makamınca evrak kaydına alındığı tarih esas alınır. ∙ Yabancı makamlarca verilmiş olan resmi belgelerin tasdik işlemleri Nüfus Hizmetleri Uygulama Yönetmeliğin 59 uncu maddesine göre yapılır. 
• Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen yabancıların başvuru sırasında ibraz ettikleri yabancı makamlardan alınan diploma, pasaport gibi belgelerin Türkçe tercümeli ve noter tasdikli olması yeterlidir. 
• Gerekli görülen hallerde ikamet tezkerelerinin aslına uygunluğunun tasdiki il müdürlüklerince de yapılabilir.