Kanunda belirtilen sekiz şartı taşıyan yabancının, başvurduktan sonra yetkili makam tarafından Türk vatandaşlığını kazanmasına onay verilirse bu kişi Türk vatandaşlığını kazanır. Ayrıca bu sekiz şartın yanında kamu kurum ve kuruluşları tarafından da birtakım şartlar aranabilir. Çünkü kanun maddesinde; “Bu Kanun uyarınca sonradan Türk vatandaşlığının kazanılmasında uygulanacak temel ilke ve esaslar ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının görüşleri alınmak suretiyle Bakanlıkça belirlenir” denilmiştir.  Dolayısıyla vatandaşlık başvurusu yapan yabancı bu şartların tamamını gerçekleştirmiş olsa bile Türk makamları, yabancının Türk vatandaşlığına alınması kararını vermek zorunda değildir. Burada idareye tanınmış bir takdir hakkı söz konusudur. Genel yolla vatandaşlığın kazanılmasında karar verecek olan yetkili makam İçişleri Bakanlığı’dır. İçişleri Bakanlığı’nın nihai kararına ihtiyaç vardır.

Genel yolla Türk vatandaşlığının kazanılması için kişinin “Ben Türk vatandaşı olmak istiyorum” şeklinde kendi iradesinin olması gerekir. Kişinin iradesinin yanında aynı zamanda yetkili makamın da karar vermesi gereklidir. Yani hem yabancı kişi Türk vatandaşı olmak istemeli, hem de yetkili Türk makamı buna karar vermelidir. 

Belirtilmesi gereken diğer bir husus da vatandaşlık kazanılmasına ilişkin kararların ne zamandan itibaren etki göstereceğidir. Kanuna göre vatandaşlık kazandığını belirten karar tarihinden itibaren etkili olur. Yani İçişleri Bakanlığı’nın vatandaşlığa alım kararından itibaren kişi Türk vatandaşlığını kazanacak ve Türk vatandaşı olmanın bütün hak ve sorumluluklarından karar tarihi itibariyle faydalanabilecektir.

Türk vatandaşlığının kazanılması için gerekli şartların varlığı konusunda Güvenlik Makamları araştırma yaparak nihai karar vermekle yetkili olan makama bilgi verebilirler. Güvenlik makamları bu konuda görevlendirilmişlerdir. Yapılan başvurularda kullanılan belge ve beyanların doğruluğu Güvenlik Makamlarından ve gerek duyulan diğer kurumlardan sorulabilir. Müracaat sahipleri ve Türk Vatandaşı olan eş birlikte mülakata tabi tutulurlar. 

Sonradan yapılan Türk vatandaşlığı kazanma başvurusunda ilgililerce sunulan ve kurumlardan temin edilen belgeler ile varsa mülakat sonuçlarından oluşan dosya incelenmek ve karar alınmak üzere İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğüne gönderilir. Vatandaşlık başvurusunda bulunan ilgililer başvurunun ne aşamada olduğunu elektronik ortamda takip edebilirler. 

Türk Vatandaşlığına geçmek için yapılan başvuru dosyası, müracaat edilen makam tarafından İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğüne intikal ettirilir. İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü eksiklik varsa tamamlanmasını sağlar, gerekli inceleme ve araştırmadan sonra talebi değerlendirerek olumlu veya olumsuz sonucu müracaat makamlarına gönderir. Başvuru sahipleri işlem aşamalarında SMS veya e-posta yoluyla bilgilendirilirler. Yapılan başvurular 6 ile 24 ay arasında bir sürede sonuçlanabilir.

Türk Vatandaşlığına geçme başvurusu yapan her yabancının Türkçe isim ve soyisim seçme hakkı bulunmaktadır. Yabancı Türk alfabesine uygun olmak şartıyla bu hakkını, başvuru formlarının doldurulması esnasında yani müracaat sırasında kullanabilir. Vatandaşlık kazanıldıktan sonra Türkçe isim ve soyisim seçme talebi dikkate alınmaz ve sonradan böyle bir değişiklik yapmak için mahkeme kararına ihtiyaç duyulabilir.

Vatandaşlık Kanunu’nun 11.maddesinde Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen yabancıların taşıması gereken sekiz tane şart sayılmıştır. Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen yabancı bu sekiz şartın hepsini taşımak zorundadır.. Ancak tekrar belirtmek gerekir ki; bu şartların hepsini taşıyor olmak vatandaşlığın kesinlikle kazanılacağı anlamına gelmemektedir. Türk vatandaşlığının kazanılması için yetkili makam olan İçişleri Bakanlığı’nın nihai kararı gereklidir.

Şartları tek tek incelemek gerekirse;

1- Kendi millî kanununa, vatansız ise Türk kanunlarına göre ergin ve ayırt etme gücüne sahip olmak

Eğer kişi yabancı bir devlet vatandaşlığının yanında Türk vatandaşlığını kazanmak için müracaat ettiyse yabancının mevcut vatandaşlığına göre ergin olup olmadığına, ayırt etme gücüne sahip olup olmadığına bakılır. Ancak başvuran kişi eğer vatansız ise Türk kanunlarına göre ergin ve ayırt etme gücüne sahip olup olmadığına bakılır. 

2- Başvuru tarihinden geriye doğru Türkiye’de kesintisiz beş yıl ikamet etmek 

Türk vatandaşlığının sonradan kazanılmasında en önemli şartlardan biridir. Böyle bir süre aranmasının sebebi yabancının sosyal yaşamla, ülkenin yaşamıyla uyum sağlayarak ülkeye entegre olmasıdır. Kanun beş yıllık süreyi bunun için yeterli görmüştür. 

Kanun koyucu Vatandaşlık Kanunu’nun 15. Maddesinde ikamet ve ikamet süresinin hesaplanması ile ilgili olarak özel bir tanım yapmıştır. Kanuna göre; bir yabancı için ikamet, Türk kanunlarına uygun olarak Türkiye’de oturmaktır. Türk vatandaşlığını kazanma talebinde bulunan bir yabancı başvuru için aranan 5 yıllık ikamet süresi içinde toplam on iki ayı geçmemek üzere Türkiye dışında bulunabilir. Türkiye dışında geçirilen süreler bu Kanunda öngörülen ikamet süreleri içinde değerlendirilir.

“Bir yabancı için ikamet, Türk kanunlarına uygun olarak Türkiye’de oturmaktır.” hükmünden  anlaşıldığı üzere öncelikle kişinin Türkiye’ye yasal olarak giriş yapmış olması gerekir. (Pasaport Kanununa uygun olarak giriş yapmış olması lazımdır). Türkiye’ye kaçak yollardan giriş yapmış olması veya yasal bir şekilde giriş yapmış olmasına rağmen ikamet süresi bittikten sonra uzatmamış olması kişiyi kaçak konumuna sokar. Kanun koyucu açıkça bir yabancı için ikametin Türk kanunlarına uygun olarak ikamet etmek olduğunu belirtmiştir.

İkinci olarak kanuna göre vatandaşlık başvurusu yapan yabancı yasal olarak Türkiye’de en az 5 yıl süreli ikamet etmek zorundadır. Bu 5 yıllık süre içerisinde yabancı toplamda 12 ay Türkiye’de bulunmama hakkına sahiptir. Bu süre ayrı ayrı kullanılabilir ya da bir bütün olarak kullanılabilir. Bu beş yıl içerisinde Türkiye dışında geçirilen 12 ay ikamet şartı için aranan süreyi kesmemektedir. Ancak 12 ayı bir gün geçse dahi şartlardan 5 yıllık ikamet etme süresi kesilir ve başvuru yapabilmek için gerekli olan ikamet süresi tekrar başlar. 

Sonuç olarak bu şartın sağlanması için; Türk vatandaşlığı kazanmak isteyen yabancının Pasaport Kanununa ve Uluslararası Yabancıları Koruma Kanununa uygun olarak Türkiye’ye giriş yapmış olması ve başvuru tarihinden geriye doğru yasal olarak beş yıl Türkiye’de ikamet etmiş olması gerekir.

Ayrıca Türk Vatandaşlığı Kanununun Uygulanmasına İlişkin Yönetmelikte bazı hususların 5 yıllık ikamet şartının sağlanmaına engel olduğu kabul edilmektedir. Yönetmeliğe göre; “Yasal ikamet izni olmaksızın veya yasal olmakla birlikte Türkiye’de yerleşme niyetini göstermeyen; sığınma veya iltica başvuru sahibi, sığınmacı, öğrenim, turistik, öğrenim gören çocuğuna refakat, tedavi gibi amaçlarla ikamete bağlandığı anlaşılan kişiler Türk vatandaşlığını kazanmak için gerekli ikamet şartını yerine getirdiği kabul edilmemektedir.” Dolayısıyla bu gibi kişilerin ikametleri yasal olsa dahi, bulunukları durum bu başlıklar altında değerlendiriliyor ise genel yolla vatandaşlığın kazanılmasında ikamet şartını sağlamamış sayılmaktadırlar.   

3- Türkiye’de yerleşmeye karar verdiğini davranışları ile teyit etmek

Bu şart Türk Vatandaşlığı Kanununu Uygulanmasına İlişkin Yönetmeliğin 15.maddesinde açıklanmıştır: “Türkiye’de yerleşmeye karar verdiğini; Türkiye’de taşınmaz mal edinmek, iş kurmak, yatırım yapmak, ticaret ve iş merkezini Türkiye’ye nakletmek, çalışma iznine tabi olarak bir iş yerinde çalışmak ve benzeri davranışlarla teyit etmiş olmak veya Türk vatandaşı ile evlenmek, ailece müracaat etmek, daha önce Türk vatandaşlığını kazanmış olan ana, baba, kardeş ya da çocuk sahibi olmak veya eğitimini Türkiye’de tamamlamak.”

Bütün bunlar Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen kişinin faaliyet ve davranışlarıyla Türkiye’ye yerleşme niyetinin olduğuna dair birer işarettir. 

4- Genel sağlık bakımından tehlike teşkil eden bir hastalığı bulunmamak

Bu şart toplum sağlığı, kamu sağlığı açısından düzenlenmiştir. AIDS gibi hastalıklardan bahsedilmektedir. 

5- İyi ahlak sahibi olmak

Burada yine idarenin takdir hakkının olduğu durumlardan biri söz konusudur.  Türk toplumunun ahlak anlayışına göre ahlak sahibi olmaktan bahsedilmektedir. Yine bu şart da Türk Vatandaşlığının Uygulanmasına İlişkin Yönetmeliğikte açıklanmıştır:

“Yabancı toplum içinde birlikte yaşamanın gerektirdiği sorumluluk duygusu ile davranarak iyi ahlak sahibi olduğunu göstermek, davranışları ile çevresine güven vermek, toplumca hoş karşılanmayan ve toplum değerlerine aykırı kötü alışkanlığı bulunmamalıdır.”

Genel olarak Türk toplumunda hoş karşılanmayan fiiller olarak değerlendirilmektedir. 

6- Yeteri kadar Türkçe konuşabilmek

Yabancının sadece kendini tanıtabilmesi, nerede oturduğunu ifade edebilmesi gerekmektedir. Bu da kişinin toplumsal yaşama uyum sağlayabilmesi açısından önemlidir.

7- Türkiye’de kendisinin ve bakmakla yükümlü olduğu kimselerin geçimini sağlayacak gelire veya mesleğe sahip olmak

Bu şartın sağlandığının belgelendirilmesi gerekir. Türk Vatandaşlığı Kanunu’nun Uygulanmasına İlişkin Yönetmeliğikte şöyle ifade edilmektedir;

“Türkiye’de kendisinin ve bakmakla yükümlü olduğu kimselerin geçimini sağladığına ilişkin gelirini veya mesleğini ispatlayan çalışma izni, vergi levhası, taahhütname veya benzeri belge ile belgelendirmek durumundadır.” 

Yabancının bakmakla yükümlü olduğu kişilerin kimler olduğu Türk Medeni Kanununa göre belirlenir. Amaç, Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen kişinin topluma yük olmadan kendi geçimini sağlayabiliyor olmasıdır.

8- Millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak

Türk vatandaşlığının kazanılmasının bütün hallerinde muhakkak  “Millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak.” şartı aranmaktadır. Bu hepsinde ortak bir şart olarak düzenlenmiştir. Amaç, burada idarenin takdir yetkisi için yer bırakmaktır.

Türk Vatandaşlığı Kanununun Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik’te şöyle belirtilmiştir; 

“Anayasa ile kurulu devlet düzeninde yıkma yolunda faaliyet bulunduğu, bu faaliyetlerde bulunanlarla işbirliği yaptığı veya bunlara maddi olarak destek verdiği, Türkiye Cumhuriyetinin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne karşı yurtiçinde veya dışında terörle mücadele kapsamına giren suçlarla ilgili faaliyette bulunduğu; casusluk, vatana ihanet suçlarına katıldığı; silah ve uyuşturucu madde kaçakçılığı, insan kaçakçılığı, insan ticareti yaptığı veya bunlarla ilişki içerisinde bulunduğu tespit edilenler, paraya çevrilmiş veya affa uğramış olsa dahi 6 aydan fazla hapis cezası alanların Türk vatandaşlığı kazanma talepleri bu şart üzerinde reddedilecektir.”

Ek madde

Eskiden Vatandaşlık Kanunu 2. Fıkrasında aranan ihtiyari bir şart daha bulunmaktaydı. Türkiye, başka bir ülke vatandaşı olan yabancının Türk vatandaşı olmak istemesi halinde sahip olduğu diğer vatandaşlıktan çıkmasını talep edebilmekteydi. Fakat bu şart her yabancı için değil, bazı yabancılar için istisnai, ihtiyari olarak istenmekteydi. Bu şart, çoklu vatandaşlığın ülkemizce kabul edilmesinden ötürü kanundan çıkarılmış olmasına rağmen yönetmeliğe aktarılmış bir şart olduğundan geçerliliğini hala korumaktadır.

Eski kanunda bulunan ‘mensup olduğu diğer devlet vatandaşlığından çıkma’ şartı artık kanunda olmamasına rağmen, yönetmeliğin madde 15/2’de halen bulunmaktadır. Bu konu yetkili makamın takdir hakkı kapsamında olduğundan kanundan çıkarılmış olmakla beraber yönetmelikte bulunması kanunilik ilkesine aykırılık oluşturmamaktadır. Dolayısıyla Türk vatandaşlığının kazanılmasında aranan şartlar yönetmelikte yer alan bu şart dolayısıyla 8+1 şart şeklinde düşünülebilir. Yani yetkili makam, vatandaşlık başvurusu yapan yabancıdan mevcut diğer devlet vatandaşlığından çıkmasını da isteyebilmektedir. Bu genelde çifte vatandaşlığı ya da çoklu vatandaşlığı kabul etmeyen ülkelerde getirilen bir şarttır. Tamamen yetkili makamın takdirinde olan bir durumdur. 

Sonuç olarak bu sekiz şartın taşınmasından sonra bilinmesi gereken en önemli husus madde 10’daki bu sekiz şartın taşınmasının Türk vatandaşlığının kazanılmasında mutlak hak tanımaması hususudur. Hiçbir ayrıcalğa sahip olmayan alelade yabancı bir devlet vatandaşı da bu şartları taşıyıp idarenin onayını alarak genel yolla Türk vatandaşlığını kazanabilmektedir. Bu uzun bir yol olsa da en genel yoldur.